Braća koja su otkrila Darvina
Mihajlo, Milan i Aleksa Radovanović, gotovo sasvim prekriveni zaboravom, zadužili su srpsku nauku u 19. veku
Braća Radovanović, Mihajlo, Milan i Aleksa, kao prevodioci i mladi naučnici, zadužili su Srbiju krajem 19. veka. Mihajlo je preveo “Justinijanove institucije”, temelj za rimsko pravo, Milan je preveo Darvinov “Postanak vrsta”, a Aleksa knjigu Ernesta Hekela “Prirodna istorija postanja”, u kojoj se prvi put kao termin u srpskom jeziku pojavljuje reč ekologija. I sve to sa nepunih 30 godina života. Danas, braća Radovanović su gotovo zaboravljeni.
Prema rečima Marine Mučalice, bibliotekarke u Prirodnjačkom muzeju u Beogradu, koja je zajedno sa Dragicom Stojić osmislila izložbu “Zaboravljena braća Radovanović”, postavljenu u holu beogradske opštine Vračar, čudesno i tragično porodično stablo Radovanovića počinje sa ocem Marinkom, sudijom koji je učestvovao u suđenju Majstoroviću, optuženom za zaveru protiv Obrenovića.
– Marinko je pravedno sudio i oslobodio nevino optuženog Majstorovića, ali se to Mihailu Obrenoviću nije svidelo, pa je Marinko završio u zatvoru. Tamo je prevodio žitija svetaca – kaže Marina Mučalica.
Sinovi su, pak, kao sušta suprotnost ocu, odlučili da se posvete nauci i prevođenju materijalističkih knjiga. Mihajlo, rođen 1840. godine završava prava na Liceju i nastavlja studije u Parizu. Prevod “Justinijanovih institucija” značajan je i zbog toga što je doprineo razvoju pravne nauke i uvođenju pravničke terminologije. Umro je u 23. godini. Devet godina mlađi brat, Milan, bio je mladić modernih shvatanja. Poput momaka iz filma “Društvo mrtvih pesnika”, osnovao je velikoškolsku đačku družinu “Srbadija”. Ta družina je rasturena po nalogu ministra unutrašnjih poslova, pod obrazloženjem da na njihovim sastancima nema “ni mrve pozitivnog znanja”. Milan i Aleksa se 1867. godine udružuju u “Pobratimstvo”, koje okuplja mlade obrazovane ljude poput Laze Lazarevića, Ljube Kovačevića, Koste N. Hristića. Milan je tri godine studirao medicinu u Berlinu, a za vreme rata protiv Turske 1876. godine bio je lekar na bojištu. Prevodilački rad počeo je beletristikom, prevodeći sa bugarskog, a svoj životni put, koji je prerano okončan u 29. godini, kruniše nezavršenim prevodom Darvinovog kapitalnog dela “Postanak vrsta”.
– Prevod “Postanka vrsta” počinje pismima koje je Čarls Darvin slao Milanu, a završava pismima saučešća koja je veliki naučnik slao ocu Marinku – kaže Marina Mučalica.
Darvin u svom pismu zahvaljuje Milanu, napominjući da je počastvovan što će se njegov “Postanak vrsta” pojaviti u Srbiji.
Veličina, ali i tragedija porodice Radovanović preneta je i na najmlađeg brata, Aleksu, rođenog 1852. godine. Tuberkuloza ga je sprečila da završi studije medicine, koje je započeo u Berlinu. Pored prevoda niza pripovetki tada aktuelnih pisaca, pre smrti uspeva da prevede i delo nemačkog biologa Ernesta Hekela “Prirodna istorija postanja”. Prevod je pohvalila stručna javnost, a i sam autor šalje pismo zahvalnosti ocu Marinku, izjavljujući usput saučešće zbog smrti mladog naučnika Alekse, i žaljenje što nije stigao da upozna “tog vrlog mladića”.
Sva tri brata umrla su od tuberkuloze, koja je u vreme Mihaila Obrenovića, pored drugih bolesti, kosila mlade ljude koji su odlazili u tuđinu, kako bi, u korist Srbije, sticali nova znanja. Radovanovići su rodom iz Šapca, a majka Jelka i otac Marinko imali su osmoro dece. Sahranjeni su u porodičnoj grobnici na Tašmajdanskom groblju, koje je kasnije celo preseljeno na Novo groblje.
– Tamo sada postoji samo neugledna tabla sa njihovim imenima i mi smo pokrenuli inicijativu da se dostojnije obeleži mesto počinka ovih ljudi – navodi Marina Mučalica, koja je i autor DVD izdanja “Zaboravljena braća Radovanović”. Ono sadrži niz fotografija i skenirana dela mladih naučnika.
Radovanovići su živeli u Beogradu. Rano preminula braća, u vreme loših komunikacija, stigla su da se povežu sa najumnijim ljudima svog doba. I malo ko je čuo za njih. A na svemoćnom sredstvu komunikacije, internetu, doskora su tamo uglavnom bila zastupljena druga trojica braće Radovanović, znatno poznatiji Pavle, Đorđe i Kosta, koji su takođe ušli u istoriju – ali, kao organizatori ubistva kneza Mihaila Obrenovića.
Stanko Stamenković
[objavljeno: 04/12/2009]